Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętne funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno-kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy (Kostrzewski).

Jest to zaburzenie o charakterze globalnym (wszystkie funkcje i procesy psychiczne odbiegają od normy), dlatego ich trudności w uczeniu się wynikają z zaburzeń:

spostrzegania,
uwagi,
pamięci,
myślenia,
mowy,
sprawności motorycznych,
ale także procesów emocjonalnych, motywacyjnych, adaptacji społecznej.

Spostrzeganie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim jest:

niedokładne,

wybiórcze,

węższe zakresowo,

występują zaburzenia analizy i syntezy spostrzeżeń.

Najtrafniej poziom poznania zmysłowego u tych uczniów można określić cytując słowa H. Borzyszkowskiej (1997): dziecko upośledzone umysłowo mało widzi – kiedy patrzy i mało słyszy – kiedy słucha.

U uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim stwierdza się obniżoną zdolność koncentracji uwagi. Ich uwaga jest krótkotrwała, mało podzielna i łatwo ulega zakłóceniu (nadmiernie odwracalna). Bardzo trudno jest skoncentrować ich uwagę zwłaszcza, gdy podejmują rozwiązanie zadań sprawiających trudności. Wzmacnianie uwagi tych uczniów jest procesem ciągłym i nie można go pomijać w trakcie realizacji działań edukacyjno-terapeutycznych.

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim mają dobrą pamięć mechaniczną (odtwarzają, ale nie rozumieją).

Natomiast pamięć logiczna jest u nich w dużym stopniu zaburzona, co przejawia się w obserwowanych faktach:

odtwarzanie zapamiętanych informacji odbywa się według zapamiętanej kolejności;
mają trudności z odpytywaniem wyrywkowym, często po prostu nie rozumieją tego, czego wyuczyły się na pamięć;
mają trudności w posługiwaniu się wyuczoną tabliczką mnożenia, bo wymaga to wybiórczego stosowania zapamiętanych wiadomości;
potrzebują również większej liczby powtórzeń, aby utrwalić zapamiętane informacje. Rozwój mowy u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim często bywa opóźniony, jednakże z uwagi na stosunkowo dobrą pamięć mechaniczną są w stanie (przy dobrej stymulacji środowiskowej) opanować znaczny zasób słownictwa, chociaż: mają trudności w rozumieniu znaczenia wypowiedzi oraz w samodzielnym tworzeniu dłuższych wypowiedzi (twórcze stosowanie mowy);
mają stosunkowo dobrze rozwiniętą mowę odtwórczą, ale słabiej funkcjonuje u nich twórczy wymiar mowy.

Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają zaburzone myślenie abstrakcyjne, słowno-pojęciowe. Ich myślenie rozwojowe zatrzymuje się na poziomie myślenia konkretno-obrazowego, co przejawia się w trudnościach z abstrahowaniem, uogólnianiem, tworzeniem pojęć, wnioskowaniem czy przewidywaniem (myśleniem przyczynowo- skutkowym). Zaburzenie wyższych form myślenia w znacznym stopniu utrudnia zdobywanie wiedzy i powoduje, że pewien jej zasób jest niedostępny osobom z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.

Najczęściej występujące zaburzenia u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, które mają znaczenie dla ich osiągnięć szkolnych, to:

zaburzenie orientacji przestrzennej,
niski poziom sprawności grafomotorycznej,
słaba koncentracja uwagi,
liczne i nasilone wady wymowy,
wolniejsze tempo pracy,
zaburzenia rozumienia znaczenia wypowiedzi,
zaburzenia analizy i syntezy (wzrokowej, słuchowej, wzrokowo-słuchowej),
trudności w rozpoznawaniu liter oraz w czytaniu,
trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu,
istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad, definicji,
utrudnione tworzenie pojęcia liczby,
ograniczenia procesów pamięciowych,
brak zrozumienia treści zadań tekstowych i trudności w ich rozwiązywaniu,
zaburzenia wyobraźni przestrzennej utrudniające rozumienie i wykonywanie zadań geometrycznych,
trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwaniu się nimi,
kłopoty w powiązaniu nowych informacji z poprzednio zapamiętanymi,
słaby poziom stosowania umiejętności w praktyce,
mała samodzielność w wykonywaniu zadań,
często występująca nadpobudliwość psychoruchowa lub zahamowanie,
brak krytycyzmu,
trudności w antycypacji zachowań,
impulsywność,
podatność na negatywne wpływy otoczenia,
niski poziom motywacji,
mała wrażliwość na potrzeby innych,
częste przejawy agresji.

Wymienione powyżej trudności nie muszą przejawiać się w każdym przypadku. Każdy z uczniów jest inny, jego poziom funkcjonowania w szkole, zachowanie, możliwości i ograniczenia są indywidualnie zróżnicowane. Uświadomienie sobie przez nauczyciela sytuacji, z jakimi może się spotkać w kontakcie z uczniem upośledzeniem umysłowym, pomoże mu bardziej wnikliwie obserwować i odpowiednio dostosowywać zadania do możliwości ucznia.

Ocenianie uczniów

Kompleksowa ocena uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim wymaga odniesienia do:

aktualnych możliwości ucznia, jak i jego ograniczeń,
wkładu pracy,
zaangażowania,
samodzielności w wykonywanych działaniach,
poziomu umiejętności,
motywacji do pracy,
systematyczności,
postępów w rozwoju na miarę indywidualnych możliwości.

JĘZYKI OBCE

Symptomy trudności:

trudności z prawidłową wymową
trudności w zapamiętywaniu i/lub odtwarzaniu treści, słówek, zdań
trudności w swobodnym wypowiadaniu się na określony temat
trudności w poprawnym czytaniu i pisaniu
problemy z gramatyką.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:

zmniejszanie ilości słówek do zapamiętania
pozostawianie większej ilości czasu na ich przyswojenie
odpytywanie po uprzedzeniu, kiedy i z czego dokładnie uczeń będzie pytany
wymagania w wypowiadaniu się na określony temat ograniczyć do kilku krótkich, prostych zdań na dany temat.

MATEMATYKA, FIZYKA, CHEMIA

Symptomy trudności:

trudności z wykonywaniem bardziej złożonych działań
trudność z pamięciowym przyswajaniem i/lub odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści (np. tabliczka mnożenia, skomplikowane wzory, układy równań)
problem z rozumieniem treści zadań
potrzeba większej ilości czasu na zrozumienie i wykonanie zadania.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:

częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań), szerokie stosowanie zasady poglądowości
omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopni trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej)
podawanie poleceń w prostszej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej zrozumiałe części)
wydłużanie czasu na wykonanie zadania
podchodzenie do dziecka w trakcie samodzielnej pracy w razie potrzeby udzielenie pomocy, wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku i ukończenia zadania
zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie samodzielnie wykonać
potrzeba większej ilości czasu i powtórzeń dla przyswojenia danej partii materiału.

GEOGRAFIA, BIOLOGIA, HISTORIA

Symptomy trudności:

trudność w selekcji i wybraniu najważniejszych treści (tendencja do pamięciowego uczenia się wszystkiego po kolei)
problem z zapamiętywaniem dat, nazwisk, nazw, miejscowości
nieumiejętność przekrojowego wiązania faktów i informacji.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:

w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź czytając dany materiał (przy odpytywaniu prosić o udzielenie na nie odpowiedzi)
podobnie postępować przy powtórkach
pozostawianie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału (dzielenie go na małe części, wyznaczanie czasu na jego zapamiętanie i odpytywanie).

MUZYKA, WYCHOWANIE FIZYCZNE, PLASTYKA, TECHNIKA

Symptomy trudności:

niezborność ruchowa i trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń (potrzeba dłuższego treningu, aby opanować dane ćwiczenie, rzucanie do celu itp.)
trudności w zrozumieniu zasad i reguł różnych gier
obniżony poziom prac plastycznych i technicznych (słabsza własna inwencja twórcza, wyobraźnia)
trudność w zapisywaniu i odczytywaniu nut.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:

zapewnienie większej ilości ćwiczeń, aby uczeń opanował daną sprawność (w razie potrzeby zwolnienie z wykonania ćwiczeń przerastających możliwości ruchowe ucznia)
wielokrotne tłumaczenie i wyjaśnianie zasad i reguł gier sportowych
podpowiadanie tematu pracy plastycznej czy technicznej, częste podchodzenie do ucznia, ukierunkowywanie w działaniu
pozwalanie na korzystanie ze śpiewników, wzorów, zapisów nutowych
liberalne ocenianie wytworów artystycznych ucznia
w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie zadania, niż ostateczny efekt pracy.